Bu yazıda Lütfü Özdemir hocamızdan trafik kazası sonrası yaşanan akut stres bozuklukları ve tedavisine dair önemli bilgiler bulacaksınız. Faydalı olması temennisi ile..
Travma Nedir?
Trafik kazaları sonrası yaşanan akut bozukluklara geçmeden önce ilk olarak travmanın tanımını yapmak gerekiyor.
Travma ; kişide gerçek bir ölüm, ölüm tehdidi, trafik kazası gibi bir durum sonrası ağır yaralanma, kendisinin ya da bir başkasının fizik bütünlüğüne tehdit olayının yaşanması; böyle bir olaya tanık olması ya da bir yakınının beklenmedik ölümünü, şiddete maruz kaldığını öğrenmesi gibi yaşantılardır. Çoğu travmalarda kayıp duygusu ön plandadır. Bu kayıp duygusu ev kaybı, eşya, eş, ilişki para kaybı gibi somut ya da çeşitli roller, güvenli dünya algısı gibi soyut olabilmektedir.
Travma iki çeşitte görülebilir.
- Beklenilmeyen, şiddetli , sürekli travmalar ( trafik kazası, doğal afetler, fiziksel saldırı, savaş̧, cinayet, tecavüz vb.)
- 2. Beklenen , tekrarlayan bilinen , uzun süreli travmalar ( uzun süreli fiziksel veya cinsel şiddet ve istismar, işkence vb.)
Trafik Kazası Benzeri Travmatik Olaylara Verilen Normal Tepkiler Nelerdir ?
Zorlayıcı ya da travmatik bir yaşantıya maruz kalan herkes “stres tepkileri” verir. Bu tepkiler öncelikle “anormal bir olaya verilen normal tepkiler” olarak tanımlanır.
Duygusal Belirtiler;
Hastalar travmatik olaylar sonucunda bazı yoğun duygular deneyimlerler. kişiden kişiye göre değişebilen bu duygular en çok;
- Öfke,
- Üzüntü,
- Korku,
- Kaygı olarak kendini gösterir.
Bunun yanı sıra kişiler;
- Utanç,
- Suçluluk,
- Çaresizlik
- Ümitsizlik gibi duygular yasayabilirler.
Fiziksel Belirtiler:
Kişiler, bedenlerinde bazı stres tepkileri hissedebilmektedir. Bu tepkiler genelde;
- Kaslarda gerginlik,
- Kalp çarpıntısı,
- Yorgunluk,
- Uykuya dalmada güçlük,
- Mide bulantısı ve terleme gibi kendini gösterebilmektedir.
Bilişsel Belirtiler;
- Bazı bireyler bu süreçle birlikte dalgınlıktan yakınabilmektedirler.
- Odaklanamama
- Unutkanlık gibi problemler de görülmesi muhtemel bilişsel sorunlardır.
Davranışsal Belirtiler:
Kişiler daha önce olduğundan daha farklı davranabilmektedir. Örneğin daha ani davranışlarda bulunabilir, çabuk tepki verebilir ve öfke patlamaları yasayabilmektedir. Bazen alkol, madde kullanımı görülebilir; bazen de yeme davranışlarında değişiklik olabilir.
Kişilerarası Belirtiler:
- Bireyler sosyal hayatlarında sorunlar yasayabilmektedir.
- Daha çok yalnız kalma isteyebilir.
- İçe çekilebilir,
- İnsanlardan uzaklaşabilmektedir.
- Kimi durumlarda ilişkilerde güvensizlik söz konusu olabilmektedir .
Bireylerin travma yaşantılarının arkasından bu tepkileri vermesi normaldir. Bu tepkilerle birlikte zamanla kişinin uyum sağlaması beklenir. Kişi olaya rağmen hayata devam edebildiği ,bu durum ile başa çıkabildiğini ve etrafındakilerinin sosyal desteğini gördükçe umudu artar. Bazı bireylerin bu süreçle kendine güvenleri artar ; bu durumu fırsat olarak değerlendirirler, yeni sorun çözme becerileri öğrenebilirler.
Trafik Kazası Benzeri Yaşanan Bu Travmalarda Tepkiler Ne Zaman Sorun Teşkil Eder?
Eğer travmatik yaşantının üzerinden 3 ay gibi bir süre geçtiyse ve stres tepkileri bir ay boyunca sürekli olarak yaşanıyorsa bu durumda dikkat edilmelidir. Bireyin iş, okul, arkadaşlık, evlilik ve özel ilişkilerinizde bozulmalara yol açıyorsa yardım alması gerekmektedir. Bu şekilde uzamış stres tepkilerinde Akut Stres Bozukluğu ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu olarak iki farklı görünüm söz konusudur.
Akut Stres Bozukluğu Nedir ?
Travmatik bir olaya doğrudan maruz kalan ya da dolaylı olarak tanık olanların çeşitli tepkiler yaşaması normal iken bazen bireyler akut stres bozukluğu yaşayabilmektedirler. Akut Stres Bozukluğunda hastalar;
- Olayları tekrar tekrar yaşıyormuş gibi hisseder,
- İstemese de olayı sıklıkla hatırlarlar.
- Kişilerde çaresizlik,
- Korku,
- Tedirginlik gibi duygularla birkitek
- Zevk alamama,
- İlgi azlığı,
- Halsizlik,
- İçe çekilme gibi duygular da eşlik edebilir.
- Bireyler ya kendine yönelik suçluluk hisleri taşıyabilir ya da çevresini bu olaydan dolayı suçlayabilir.
- Bazı hastalarda bedenleri ile ilgili uğraşlar, hasta olma ile ilgili kaygılar veya gelecek kaygıları olabilir.
- Bazı kişilerde aşağılanmışlık hisleri görülür ve kişiler gelecek ile ilgili umutlarını kaybedebilir.
- Bireylerin uyku ile ilgili güçlükleri olur. Uykuya dalmakta zorlanırlar veya sık sık uyanırlar.
- Bunun yanı sıra ve kabuslar görebilmektedir. Kimi bireyler iştah ile ilgili problemler yaşayabilir.
- Ağlama atakları, öfke patlamaları olabilir.
- Bazı kişilerin davranışlarında kaçınmalar olabilmektedir. Örneğin olayla ilgili hatırlatıcılardan , olay yerinden ve kişilerden uzak durmaya çalışırlar.
- Hastaların bazılarında uyuşukluk, dalgınlık, tepkisizlik görülebilmektedir.
- Bazı durumlarda kişiler kendine, bedeninin bir kısmına ya da bütününe karşı yabancılaşma hissi ile kendini gösteren depersonalizasyon yaşayabilmektedir.
- Kimileri dünyayı gerçekçi dışı gibi algılayabilmektedir.(derealizasyon).
Yukarıda bahsedilen belirtiler Akut Stres Bozukluğu en az 2 gün, en fazla 4 hafta sürer, ve travmatik olaydan sonraki 4 hafta içinde ortaya çıkar.
Akut Stres Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir ?
- Akut : Belirtiler 3 aydan az sürüyorsa
- Kronik; Belirtiler 3 aydan fazla sürüyorsa
- Geç Başlangıçlı; Belirtiler olaydan 6 ay sonra başlamışsa
Akut Stres Bozukluğu’nun Tedavisi Nasıldır?
Akut Stres Bozukluğu Tedavisi ilaç ve psikoterapi olarak iki grupta incelenebilmektedir.
İlaç tedavisi:
Hastanın semptomlarına göre bazı ilaç grupları hastalarda etkili olabilmektedir.
Psikoterapi:
Travma sonrası stres bozukluğu konusunda bir psikoterapist yardımı alınabilir. Bu konu ile ilgili olarak çeşitli psikoterapi yaklaşımları bulunmaktadır. Terapiler bireysel yürütülebileceği gibi grup şeklinde de gerçekleştirilebilmektedir. Bilişsel davranışçı terapi ve EMDR Akut stres bozukluğunda en etkili olan terapilerdir.
Lütfü Özdemir